اصول اخلاقی انتشار مقاله – تدوین وزارت علوم قسمت اول
اصول اخلاقی انتشار مقاله – تدوین وزارت علوم قسمت اول
.
وزارت علوم، تحقیقات وفناوری با هدفِ حفظ منزلت، سلامت و امنیت، حریم خصوصی آزمودنیها، رعایت حقوق مادی و معنوی پژوهشگران و آزمودنیها، ارج نهادن به اصول اخلاق علمی و آزادی‌های علمی پژوهشگران، جلوگیری از تضعیف اعتبار ملی و بین‌المللی، اطمینان به پژوهش و پژوهشگران، ترویج رفتارهای مطلوب پژوهشی، و نیز به منظور انجام پژوهشهایی با اعتبار بیشتر، مبادرت به تدوین موازینِ اخلاقِ پژوهش به شرح زیر نموده است.
فصل اول: صلاحیت تخصصی
۱) داشتن دانش تخصصی روزآمد در موضوع پژوهش؛ پژوهشگر باید دارای دانش تخصصی به روز باشد و مسئله را با توجه به دانش پیشین و سنخیت آن با رشتۀ علمی خود انتخاب و تدوین نماید.
۲) آشنایی با روش متناسب با موضوع و کاربرد آن در مراحل مختلف پژوهش؛ پژوهشگر باید با روش‌ها و فنون لازم برای گردآوری داده‌های معتبر و تحلیل آنها آشنا باشد.
فصل دوم: انتخاب موضوع پژوهش
۳) اصالت، اعتبار علمی و ارزشمندی موضوعِ پژوهش؛ پژوهشگر باید پژوهشی را انتخاب نماید که موضوع آن اصیل و دارای اعتبار علمی باشد و به تولید دانش جدید و یا به‌سازی زندگی بشر منتهی شود.
۴) استفاده بهینه از منابع؛ پژوهشگر موظف است موضوع پژوهش خود را با توجه به محدودیت منابع مالی، زمان و نیروی انسانی به گونه‌ای انتخاب کند که ضمن تحقق منافع ملی کشور در فهرست اولویت‌های پژوهشی نیز باشد.
فصل سوم: ویژگی‌های فردی پژوهشگر
۵) صداقت؛ پژوهشگر باید یافته‌های پژوهشی‌اش را، به طور کامل و شفاف در اختیار جامعه علمی قرار دهد تا با دقت، مورد نقد و تبادل قرار گیرد. نمونه‌هایی از صداقت پژوهشگر:
– ارائه و انعکاس نتایج کار پژوهشی، خواه فرضیه‌های اصلی پژوهش تأیید شده باشد یا نه.
– ذکر دقیق منابعی که در طول مدت پژوهش از آنها استفاده شده و حاصل تلاش و اندیشۀ دیگران‌اند.
– قدردانی از حامیانِ مادی و معنویِ پژوهش.
– گزارش محدودیت‌های پژوهش.
۶) بی طرفی؛پژوهشگر موظف است که تحلیل‌ها و گزارش‌های پژوهشی‌اش را بی‌طرفانه، و بدون دخالت دادن پیش‌فرض‌ها و تمایلات خود، دیگران یا مؤسسۀ سفارش دهندۀ پژوهش، ارائه دهد.
۷) امانت‌داری؛ پژوهشگر موظف است از تمامی منابع و ابزارهایی که برای انجام پژوهش در اختیار دارد به نحو احسن نگهداری نماید و همچنین حق مالکیت فکری در برخورداری از اطلاعات به دست آمده را رعایت کند.
۸) شهامت و پایبندی به جستجوی حقیقت؛ پژوهشگر موظف است نتایج واقعی پژوهش را بدون ترس و تأثیر از فشارها و جهت‌گیری‌هایی که او را فراگرفته است، ارائه نماید.
۹) مشورت، نقدپذیری و رهیافت نقّادانه؛ پژوهشگر موظف است از کارها و نظرات دیگران استفاده نماید؛ از خودمحوری پرهیز کند؛ ضمن ارج نهادن به نقدها، از عُجب، غرور و نابردباری دوری نماید و برای کسب معرفت، نسبت به معرفت موجود رهیافت نقّادانه اتخاذ کند.
۱۰) پایبندی به عنصر زمان (موعد مقرر)؛ پژوهشگر موظف است نتایج پژوهش خود را در موعد مقرر، انتشار دهد تا از آنها بهره‌برداری شود.
فقط به دلایل امنیتی می‌توان انتشار نتایج پژوهش را به زمان دیگر موکول کرد.
۱۱) دقت در تدوین گزارش پژوهش؛ پژوهشگر باید به هنگام نگارش (گزارش) پژوهش توجه داشته باشد که:
– نگارش پژوهش به گونه‌ای نباشد که کسی یا گروهی محتمل آسیب یا ضرری شود و از میدان بیرون رود.
– جنسیت، سن، نژاد، مذهب یا تمایلات سیاسی بر نحوۀ نگارش تأثیر نداشته باشد.
– نحوۀ گزارش نتایج پژوهش، ضامن حقوق مادی و معنوی تمامی افراد دست‌اندر‌کار پژوهش باشد.
– در گزارش پژوهش، مرز بین دست‌آوردهای علمی پژوهشگر و یافته‌های اخذشده از کار دیگران، روشن، شفاف و بدون ابهام باشد.
– در گزارش پژوهش، تمام قوانین، سیاست‌ها و مقررات مربوط به پژوهشِ موردنظر، رعایت شود.
– گزارش پژوهش، حاوی نگرش، پردازش، استدلال، استنتاج، و دست‌آورد یا اندیشه‌ای نو باشد و از بازنویسی گفته‌های دیگران، بازی با الفاظ، زیاده‌نویسی، کلی‌گویی، جزم اندیشی و مصرف‌گرایی پرهیز شود.
– میراث معرفتی برجای مانده از پیشینیان به رسمیت شناخته شود.
– گزارش از هرگونه تعصّب، حسادت، کینه و خشم، غرض‌ورزی عاطفی، توهین و جسارت، تحقیر و استخفاف دیگران، حرمت شکنی، بزرگنمایی خود و موضوع، انفعال در نگره‌ها و باورها به دلیل دگرباوری، فریب، آزار و اذیت، بهره‌برداری ناپسند از واژه‌ها و افراد به دور باشد.
فصل چهارم: تعهد و مسئولیت نسبت به ذینفعان
۱۲) رعایت منافع ذینفعان در تمام مراحل پژوهش؛ پژوهشگر در تعریف، اجرا و همچنین گزارش پژوهش، نسبت به منافع ذینفعان (خویشتن، صاحبان و سرمایه‌گذاران پژوهش، آزمودنیها، جامعۀ علمی و دیگر محققان، مخاطبان، کاربران و استفاده کنندگان، همکاران تحقیق، مردم، جامعه و سازمان) مسئول است و باید نقاط ضعف پژوهش، تقارن اطلاعات، محدودیت‌های تحقیق و تعارض منافع را به اطلاع آنها برساند.
· پژوهشگر نسبت به مدیریت و استفادۀ مؤثر از منابعی (منابع اقتصادی، انسانی و فنی) که سرمایه‌گذاران پژوهش در اختیار او قرار داده‌اند، مسئول است و نباید بیش از اندازۀ واقعی درخواست هزینه تحقیق کند و از منابع مالی سوءاستفاده نماید.
· پژوهشگر مجاز نیست برای خدمات یک طرح واحد، از دو منبع، اعتبار مالی بگیرد، مگر بر حسب اطلاع و توافق آن دو منبع.
· پژوهشگر نباید در ازای دریافت وجوهی از متولیان تحقیق، نتایج خاصی از پژوهش را کتمان کند یا گزارش‌های چندگانه‌ای تهیه نماید که موجب مخدوش شدن نتایج تحقیق و سردرگمی خوانندگان شود.
۱۳) اعلان مرکز پژوهش انجام شده: مقالات مستخرج از پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد، دکتری و طرح‌های پژوهشی، متعلق به دانشگاهی است که پایان‌نامه یا طرح پژوهشی در آنجا تدوین و انجام شده است. بنابراین، کلیه مقالات مستخرج از این پایان‌نامه‌ها و طرح‌ها باید با نام دانشگاه مربوطه انتشار یابند.
فصل پنجم: حقوق آزمودنیها
آزمودنیها شامل: آزمودنی‌های انسانی، حیوان، گیاه و اشیاء می‌باشند.
* آزمودنی‌های انسانی:
۱۴) معرفی مناسب؛ اخلاق پژوهش علمی اقتضا می‌کند که پژوهشگر خود را به آزمودنیها معرفی کند، و از ارائۀ اطلاعات نادرست دربارۀ خود اجتناب ورزد.
۱۵) روشنگری آغازین؛ پژوهشگر موظف است آزمودنیها را از نوع پرسش‌های پژوهش، درجۀ حساسیت این پرسش‌ها و تأثیرهای احتمالی پژوهش بر آنها، آگاه کند.
۱۶) رضایت آگاهانه و آزادانه؛پژوهشگر باید رضایت آگاهانۀ مشارکت کنندگان را جلب نماید و در مواقع لزوم، اطلاعاتی را راجع به هدف، روش‌ها، خطرها، مشکلات، ناملایمات و پیآمدهای احتمالی پژوهش در اختیار مشارکت کنندگان قرار دهد. آزمودنیها باید آزادانه و نه از روی اجبار در پژوهش مشارکت نمایند و در شرایطی که پژوهش پر‌خطر است، باید فرصت‌های مناسب برای سرباز زدن از مشارکت در پژوهش، بدون دردسر یا گرفتاری، به آنها داده شود. همچنین، پژوهشگر موظف است فواید عینی پژوهش را در ارتباط با موضوع تحقیق و نیز گسترش دانش، تصریح نماید (یعنی پژوهش موردنظر، فواید آشکاری برای جامعه دارد و فاقد هرگونه زیان بالقوه برای فرد و جامعه است).
۱۷) حفظ حریم خصوصی افراد؛ پژوهشگر حق ندارد بدون توافق آگاهانه با افراد آزمودنی، به حریم شخصی آنها، وارد شود.
پژوهشگر باید به حریم خصوصی افراد، احترام بگذارد و از اجبار برای کسب اطلاعات خصوصی از مشارکت‌کنندگان خودداری نماید.
پژوهشگر موظف است اطلاعات مربوط به آزمودنیها را، فقط به منظور هدف‌های پژوهشی مورد استفاده قرار دهد و از کاربرد آنها در شرایط دیگر و یا برای مقاصد شخصی، پرهیز کند. پیش شرط طبیعی برای استفادۀ مجدد از این اطلاعات، رضایت مجدد شخص مذکور، دربارۀ آن اطلاعات است. این شرط، برای داده‌هایی که بر‌اساس آنها شخص مشارکت‌کننده در پژوهش، شناسایی نمی‌شود، به کار نمی‌رود.
۱۸) رازداری و ناشناخته ماندن آزمودنیها در پژوهش؛ زمانی که پژوهشگر به برخی از اسرار افراد یا سازمانی دست یافت، موظف است از فاش نمودن آنها اجتناب نماید و در عین حال به هیچ وجه نباید راه و نشانه‌ای برای شناسایی آزمودنیها در پژوهش بگذارد تا افرادی که نتایج پژوهش او را می‌خوانند، آزمودنیها را شناسایی کنند. همچنین، چنان‌چه پژوهشگر از هویت آزمودنیها اطلاع دارد، باید تضمین نماید که هویت آنها را هرگز فاش نخواهد کرد.
۱۹) سلامت، ایمنی و آسایش آزمودنی‌های پژوهش: پژوهشگر موظف است سلامتی و آسایش جسمانی و ذهنی آزمودنیها را مورد توجه قرار دهد و از پیش، تمامی احتیاط‌های لازم را، برای جلوگیری از مخاطرات احتمالی، در نظر بگیرد.
منافع جامعه یا پیشرفت علم نمی‌تواند توجیه کنندۀ قراردادن آزمودنیها در معرض ضرر و زیان غیرمعقول باشد و یا محدودیتی در اِعمال اراده و اختیار آنها ایجاد نماید.
افراد آسیب‌پذیر به دلیل موقعیت نامساعدشان نباید هدف پژوهش قرار بگیرند.
چنان‌که اهداف پژوهش، انتخاب افراد آزمودنی را اجبار می‌کند، آزمودنی‌های انتخاب شده، باید اولین دریافت‌کنندگان مزایای آیندۀ پژوهش مورد نظر باشند.
برای تحمل خطرات تحقیق توسط این گروه، باید تا حد ممکن فشارها و خطرات احتمالی کاهش داده شوند.
۲۰) حیوانات؛ پژوهشگر باید هنگام استفاده از حیوانات برای پژوهش‌های علمی، مراقب باشد تا با توجه به مقررات انجام آزمایش، عمل نماید. همچنین باید نکات زیر را مورد توجه قرار دهد:
حیوانات باید در شرایطی قابل قبول نگهداری شوند و انواع نیازهایشان اعم از غذا، آب، خواب و… تأمین گردد.
پژوهشگر باید دلایل کافی برای انجام پژوهش روی حیوانات را داشته باشد.
پژوهشگر مجاز نیست، حیوانات را تحت فشار، درد، استرس و آسیب زیاد قرار دهد.
پژوهشگر موظف است از ضوابط و استانداردهای ارائه شده برای مراکز نگهداری حیوانات آزمایشگاهی (مانند محیط نگهداری، بهداشت، دمای حرارت، کاهش درد به هنگام آزمایش) مطلع باشد و آنها را رعایت نماید.
۲۱) گیاهان؛ پژوهشگر مجاز نیست در حین پژوهش صدمه‌ای به گیاهان -خواه در روند پژوهش باشند و خواه نباشند- وارد نماید. بدیهی است هرگونه مداخله‌ای در حیات گیاه باید با دلایل قانع‌کننده و توجه به پیآمدهای آن برای جامعۀ بشری، صورت پذیرد.
پژوهشگر موظف است از خط‌مشی‌های سیاسی و اجتماعی -ملی و بین‌المللی- و ضوابط و استانداردهای ارائه شده برای حفظ محیط زیست آگاه باشد و آنها را رعایت نماید.
۲۲) حفاظت از اشیاء، اسناد و مدارک، آثار باستانی و محلی؛ پژوهشگر موظف است به هنگام پژوهش بر روی اشیاء باستانی و مطالعۀ اسناد و مدارک قدیمی، از ضوابط و استانداردهای ارائه شده برای پژوهش بر روی آنها، آگاه بوده و در جریان پژوهش صدمه‌ای به آنها وارد ننماید.
پژوهشگر در همۀ شرایط، موظف به حفظ سلامت محیط می‌باشد.
۲۳) وضوح نحوه رعایت مسائل اخلاقی؛ پژوهشگر موظف است همواره نحوۀ رعایت مسائل اخلاقی را در تمام گزارش‌های پژوهشی، مقالات، پایان‌نامه‌ها و…، به طور آشکار مشخص نماید.
.
مطلب مرتبط:
