اصول اخلاقی انتشار مقاله – تدوین وزارت علوم قسمت دوم
اصول اخلاقی انتشار مقاله – تدوین وزارت علوم قسمت دوم
.
فصل ششم: رفتارهای سوءپژوهشی
۲۴) جعل داده‌ها؛ عبارت است از گزارش مطالب غیرواقعی و ارائۀ داده‌ها یا نتیجه‌های ساختگی به عنوان نتیجه‌های آزمایشگاهی، مطالعات تجربی و یا یافته‌های شخصی. مانند:
– ارائۀ نتیجه‌های ساختگی به عنوان نتیجه‌های آزمایش یا خروجی نرم افزار.
– جابه‌جا کردن نتیجه‌های یک بررسی با نتیجه‌های بررسی دیگر.
۲۵) تحریف داده‌ها؛ منظور از تحریف داده‌ها آن است که ثبت و ارائۀ نتیجه‌های پژوهشی به نحوی باشد که مواد پژوهش، وسیله‌ها و ابزار، یا فرایند جمع‌آوری داده‌ها دستکاری شود، یا داده‌ای حذف یا تغییر یابد و نتیجۀ پژوهش در راستای اهداف خاص دنبال شود. مانند:
– ارائۀ مراحل آزمایشگاهی یا فرایندهای غیرواقعی تحلیل، برای رسیدن به نتیجه‌هایی که در مقاله داده شده است.
– دستکاری نتیجه‌های به دست آمده از شبیه‌سازی یا آزمایش‌های تجربی.
– حذف بخشی از داده‌ها، نتیجه‌های آزمایشگاهی، یا بخشی از تحلیل‌های نظری که ارائۀ آنها، نتیجه‌های به دست آمده را مورد تردید قرار می‌دهد.
– استفاده از نرم‌افزارهای مختلف برای ایجاد تغییرهای موردنظر در شکل‌ها یا نمودارها.
– دستکاری شرایط آزمایشگاه برای رسیدن به نتیجه‌های دلخواه.
– خوش رنگ و آب جلوه دادن یا بزرگ‌نمایی امور کوچک با هدفِ پنهان کردن واقعیات بزرگ‌تر.
۲۶) سرقت علمی؛ شامل اقتباس نزدیکِ افکار و الفاظ نویسنده دیگر، تناظر یک به یک در بیان اندیشه‌ها و شباهت‌های ساختاری در نوشتار یا انتساب ایده‌ها، فرآیندها، نتیجه‌ها یا کلمه‌های دیگران به خود، بدون ارجاع مناسب است.
ترجمۀ کل یا بخشی از آثار دیگران بدون کسب اجازه از مبادی ذیربط، و معرفی آن به عنوان یک پژوهش اصیل علمی، از مصادیق سرقت علمی است.
۲۷) اجارۀ علمی؛ منظور از اجارۀ علمی این است که پژوهشگری به جای آنکه خود به انجام پژوهش بپردازد، افرادی را برای این منظور به کار گیرد و خودش در فعالیت پژوهشی چندان تلاش نکند، سپس، بعد از تحویل کار، با دخل و تصرف اندکی در پژوهش صورت گرفته، آن را به نام خود منتشر نماید.
۲۸) تعارض منافع؛ مجموعه شرایطی که در آن تصمیم حرفه‌ای در مورد یک هدف اولیه (تعهد اصلی پژوهشگر به آزمودنی‌ها) تحت تأثیر یک منفعت ثانویه (مالی، اعتبار فردی، اعتبار دانشگاهی، شهرت و…) قرار می‌گیرد.
· نویسنده مقاله باید منافع همۀ ذینفعان را به عنوان معتمدان آنها در نظر گیرد و هرگونه تعارض منافع را که از نگاه ذینفعان مختلف پوشیده است، در متن یا ذیل مقاله، به طور شفاف اعلام نماید.
· نویسنده باید منابع تأمین هزینه‌های پژوهش و نگارش مقاله را به طور شفاف معرفی نماید و قرارداد میان او و حامی مالی پژوهش نباید به هیچ عنوان باعث منع اعلام تعارض منافع در مقاله باشد.
.
فصل هفتم: استناد
۲۹) ارجاع و استناد به منابع مورد استفاده؛ پژوهشگر موظف است در صورت استفادۀ مستقیم یا غیرمستقیم از آثار دیگران، به آنها استناد نماید.
هنگامی که عین سخنان یا نوشته‌های یک پژوهشگر مورد استفاده قرار می‌گیرد، باید از استانداردهای نشان‌دهندۀ نقل قولِ مستقیم استفاده شود.
استفاده از اَشکال، جداول و پرسشنامۀ تدوین شده توسط دیگران، در مقاله یا گزارش پژوهشی خود، مستلزم ارجاع به متن اصلی و اجازۀ کتبی از مالک معنوی آن است.
۳۰) بازگفت و بازنویسی؛ پژوهشگر موظف است زمانی که اطلاعاتی را از منبعی همراه با حفظِ معنی اصلی متن و منظور نویسنده، با استفاده از واژه‌های خود، نقل می‌کند، به منبع اصلی آن، ارجاع دهد.
۳۱) استناد به منابع معتبر؛ مجلۀ مورد استفاده، سایتِ حامی مقاله و نویسندۀ مقاله، باید موثق و معتبر باشند و نباید از منابع مشکوک یا فاقد اعتبار علمی، استفاده یا به آنها استناد کرد.
۳۲) ارجاع و استناد مطابق با استانداردهای بین‌المللی؛ نویسنده در ارجاع‌دهی باید از یکی از استانداردهای کتاب شناختی استفاده نماید.
در صورت استفاده از منابع و آثار الکترونیکی نیز باید کلیۀ موازین اخلاقی مرتبط با منابع و آثار چاپی رعایت گردد.
.
فصل هشتم: مالکیت معنوی و مسئولیت پژوهش انجام شده
۳۳) شرایط نویسندۀ پژوهش؛ شخصی نویسنده (یا یکی از نویسندگان) پژوهش (طرح پژوهشی، مقاله، کتاب و…) خواهد بود که دست‌کم مشمول یکی از موارد زیر باشد:
۱٫ سهم قابل توجهی در: الف) ارائۀ ایدۀ پژوهشی یا طراحی مطالعه، ب) جمع‌آوری داده‌ها، ج) تحلیل و تفسیر داشته باشد.
۲٫ در نوشتن پیش‌نویس مقاله و اصل آن، یا مرور نقّادانۀ آن، که منجر به اصلاح محتوای علمی مقاله می‌گردد، نقش داشته باشد.
۳٫ مقالۀ نهایی را مطالعه و تأیید کرده باشد.
فردی که بیشترین سهم را در انجام پژوهش داشته است، نویسندۀ اول خواهد بود.
نام تمامی اشخاصی که معیارهای نویسندگی مقاله را دارند باید به عنوان نویسنده، در بخش نویسندگان مقاله آورده شود، حتی اگر همکاری آنها با آن مرکز یا تیم پژوهشی، به هر علتی، قطع شده باشد.
از تعیین مؤلف افتخاری (فرد یا افرادی که هیچ گونه نقشی در جنبه‌های علمیِ پژوهش نداشته‌اند) و حذف مؤلف حقیقی (فرد یا افرادی که نقش بسزایی در جنبه‌های علمیِ پژوهش داشته‌اند)، باید خودداری شود.
۳۴) مسئولیت نویسندگان مقاله دربارۀ محتوای مقاله؛ تمامی نویسندگان باید مسئولیت محتوای مقاله دربارۀ نکاتِ زیر را بپذیرند:
۱٫ صحت مطالب مندرج در مقاله.
۲٫ پای‌بندی به راهنماهای اخلاق در پژوهش.
توافق در مورد ترتیب اسامی باید براساس سهم هر یک از نویسندگان در نگارش مقاله و مشارکت خلاقانۀ آنها باشد، نه براساس جایگاه یا سوابق افراد.
۳۵) وظایف نویسندۀ مسئول؛ نویسندۀ مسئول، کسی است که مسئولیت گروه پژوهشی و صحت کل پژوهش را می‌پذیرد؛ و همچنین، از سوی سایر نویسندگان، مسئولیت مکاتبات و پاسخ‌گویی به ابهامات و ایرادات مطرح شده در مورد مقاله، و انتقال نظرات و مکاتبات مهم به سایر نویسندگان و تنظیم روابط بین آنها را بر عهده می‌گیرد.
۳۶) سپاسگزاری؛ نام کلیۀ افرادی که در اجرای پژوهش، مساعدتی مبذول داشته‌اند اما، معیارهای درج نام در بخش نویسندگان مقاله را ندارند، در بخش سپاسگزاری، با ذکر نوع مشارکت، آورده می‌شود.
· کسی که به چند سؤال تخصصی پژوهشگر پاسخ داده است، نباید انتظار داشته باشد جزء نویسندگان باشد، بلکه باید از او سپاسگزاری شود.
· اگر در هنگام مشورت با فردی، مسیر پژوهش تغییر کند و نتیجه‌های مهمی از پیشنهادهای وی به دست آید، ذکر نام او به عنوان نویسندۀ مقاله یا گزارش بلامانع است.
۳۷) انتساب غیرواقعی (جعلی) به مؤسسه، مرکز یا گروه آموزشی‌ای که نقشی در اصل پژوهش مربوطه یا در فعالیت حرفه‌ای فرد نویسنده ندارد، غیرمجاز است.
۳۸) در مقالات مستخرَج از پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد و دکتری، به ترتیب، اسم دانشجو، استاد(ان) راهنما و استاد(ان) مشاور آورده می‌شود.
۳۹) استاد راهنما یا سرپرست پژوهش در هر شرایطی باید پاسخگوی درستی و نادرستی مندرجات پژوهش باشد. خواه مستقیماً در پژوهش مشارکت داشته باشد و خواه به دلایلی قادر به نظارت دقیق بر پژوهش و انتشار نتایج آن نبوده باشد.
· اگر پژوهشگر بدون هیچ تلاشی برای اطلاع‌رسانی به استاد راهنما یا سرپرست گروه پژوهشی، مطلبی را به نام او منتشر کند، تمام مسئولیت بر دوش پژوهشگر است و پس از آن، استاد راهنما یا سرپرست گروه پژوهشی، باید ضمن اقدام قانونی، در اسرع وقت اطلاع‌رسانی نماید.
.
فصل نهم: ضوابط انتشار
۴۰) تدوین و نشر نتایج؛ پژوهشگر موظف است در تمام مراحل انجام پژوهش، یافته‌های پژوهش و روش‌های به کار گرفته شده برای گردآوری و تحلیل آنها را به نحو روشن و شفاف، ساده، معنی‌دار[۲۸] و قابل استفادۀ دیگران تدوین کند و انتشار دهد.
۴۱) ارسال موازی؛ ارسال همزمان یک مقاله، جهت بررسی و چاپ در دو یا چند مجلۀ چاپی یا الکترونیکی مجاز نمی‌باشد.
۴۲) ارسال مجدد؛ ارسال مجدد یک مقالۀ چاپ شده در نشریۀ چاپی یا الکترونیکی به یک مجلۀ دیگر جهت بررسی و چاپ غیرمجاز است.
چنان‌چه نویسندۀ مقاله‌ای که در یک نشریه در دست بررسی برای انتشار است، تصمیم بگیرد، به هر دلیلی، آن مقاله را برای نشریۀ دیگری ارسال نماید، باید ابتدا انصراف خود را از انتشار مقاله، به صورت کتبی به نشریۀ اول اعلام نماید. این کار، حداکثر تا پیش از اعلام پذیرش مقاله برای انتشار در نشریۀ اول امکان‌پذیر است.
چنان‌چه نتایج یک پژوهش به صورت خلاصه در مجموعه مقالات یک کنفرانس علمی به چاپ رسیده باشد، ارسال آن، جهت بررسی و چاپ به صورت کامل در یک مجله، بلامانع است.
۴۳) انتشار همپوشان؛ پژوهشگر مجاز نیست، داده‌های مقالۀ پیشین خود را با اندکی تغییر در متن، در مقاله‌ای با عنوان جدید به چاپ رساند.
تکرار قسمت‌هایی از بخش مواد و روش‌ها در مقالات بعدیِ همان نویسنده(گان)، در صورت ضرورت، بلامانع است، اما در هر حال ذکر مرجع لازم می‌باشد.
۴۴) انتشار تکه‌ای؛ در صورتی که نتایج پژوهش در یک مقاله به صورت یکپارچه قابل انتشار باشد، پژوهشگر مجاز نیست آن نتایج را در چند بخش جداگانه و در چند مقاله مستقل به چاپ برساند.
.
منابع:
– آرامش، کیارش (۱۳۸۸) پیش‌نویس راهنمای کشوری اخلاق در انتشار آثار پژوهشی علوم پزشکی، معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی.
– تابعی، سیدضیاءالدین؛ محمودیان، فرزاد (۱۳۸۶) اخلاق در پژوهشگری، فصلنامه اخلاق در علوم و فناوری، سال دوم، شماره‌های ۱ و ۲٫
– توکلی، محمدجواد (۱۳۸۸) اقتصاد پژوهش؛ آسیب‌شناسی معادلات اقتصادی حاکم بر بازار پژوهش، پژوهش، سال اول، شماره دوم.
– حق‌شناس، محمد؛ ذاکری، سیدمحمدحسین (۱۳۸۷) جستجوی مفاهیم اخلاقی زیست محیطی در آموزه‌های اسلامی، فصلنامه اخلاق در علوم و فناوری، سال سوم، شماره‌های ۱و ۲٫
– حکیم‌باشی، حسن (۱۳۸۴) آسیب‌شناسی مقاله‌نویسی و پژوهش در مطبوعات دینی، فصلنامه پژوهش و حوزه، شماره ۲۴٫
– خاکی‌صدیق، علی (۱۳۸۹) مقدمه‌ای بر اخلاق پژوهش و اخلاق نویسندگی، چاپ اول، انتشارات دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی، تهران.
– خالقی، نرگس (۱۳۸۷) اخلاق پژوهش در حوزۀ علوم اجتماعی، فصلنامه اخلاق در علوم فناوری، سال سوم، شماره ۱ و ۲٫
– شریفی، احمدحسین (۱۳۸۸) اخلاق پژوهشگران: بحثی دربارۀ نقش پارسایی در پژوهش، پژوهش سال اول، شماره دوم.
– شعبانی‌ورکی، بختیار (۱۳۸۵) منطق پژوهش در علوم تربیتی و اجتماعی: جهت‌گیری نوین، چاپ اول، انتشارات به نشر، مشهد.
– عابدی سروستانی، احمد؛ شاه‌ولی، منصور (۱۳۸۸) نقش ترویج کشاورزی در ارتقاء اخلاق زیست محیطی کشاورزان، فصلنامه اخلاق در علوم و فناوری، سال چهارم، شماره‌های ۱ و ۲٫
– عزیزی، فریدون؛ اعتمادی، آرش (۱۳۸۴) تعهدات اخلاق نویسندگان مقالات، مجله پژوهش در پزشکی، سال ۲۹، شماره ۲٫
– فراستخواه، مقصود (۱۳۸۵) اخلاق علمی رمز ارتقای آموزش عالی، فصلنامه اخلاق در علوم و فناوری، شماره ۱٫
– فرامرز قراملکی، احد (۱۳۸۳) خاستگاه اخلاق پژوهش، آینه میراث، دورۀ جدید، شماره ۲۷٫
– فلیک، اووه (۱۳۸۷) درآمدی بر تحقیق کیفی، ترجمۀ هادی جلیلی، چاپ اول، نشر نی، تهران.
– قانعی، مصطفی و همکاران (۱۳۸۷) مدیریت اجرایی اخلاق در پژوهش‌های علوم پزشکی: نتایج یک کارگاه، مجله اخلاق و تاریخ پزشکی، ۱ (۱): ۱۶- ۵٫
– گال، مردیت؛ بورگ، والتر؛ گال، جویس (۱۳۸۴) روش‌های تحقیق کمی و کیفی در علوم تربیتی و روانشناسی، ترجمه احمدرضا نصر و همکاران، جلد اول، چاپ دوم، انتشارات سمت، تهران.
– لشکربلوکی، مجتبی (۱۳۸۷) چارچوب تدوین ارزش‌ها و اخلاق حرفه‌ای پژوهش‌های علمی و فناوری، فصلنامۀ اخلاق در علوم و فنّاوری، سال سوم، شماره‌های ۱ و ۲٫
– مبشر، مینا؛ موسوی، فاطمه؛ نخعی، نوذر؛ شیبانی، وحید (۱۳۸۵) بررسی رعایت اخلاق در پژوهش بر حیوانات آزمایشگاهی به روش کیفی، فصلنامه اخلاق در علوم و فناوری، پیوست شماره ۱٫
– محمودی، علی (۱۳۸۶) نگرش فلسفی بر اخلاق در پژوهش، فصلنامه دانشگاه اسلامی، سال یازدهم، شماره ۴٫
– ودادهیر، ابوعلی؛ فرهود، داریوش؛ قاضی طباطبایی، محمود، توسلی، غلامعباس (۱۳۸۷) معیارهای رفتار اخلاقی در انجام کار عملی (تأملی بر جامعه‌شناسی اخلاق در علم- فن‌آوری مرتن و رزنیک)، فصلنامه اخلاق در علوم و فناوری، سال سوم، شماره‌های ۳ و ۴٫
– Boulton, M., Brown, N., Lewis, G., & Webster, A. (2004). Implementing the ESRC Research Ethics Framework: The Case for Research Ethics Committees: York: SATSU, University of York and School of Social Sciences and Law, Oxford Brookes University.
www.gold.ac.uk/media/ESRC_Re_Ethics_Frame_tcm6-11291.pdf
– Buchanan, E. A., & Hvizdak, E. E. (2009). Online survey tools: Ethical and methodologiEthics, 4(2), 37-48.
– chakladar, A., Eckstein, S., & White, S. M. (2011). Paper use in research ethics applications and study conduct. Clinical Medicine, Journal of the Royal College of Physicians, 11(1), 44-47.
– chaudhury, Neelam and Kumar, Nandini K. (2006) ETHICAL GUIDELINES FOR BIOMEDICAL RESEARCH ON HUMAN PARTICIPANTS, INDIAN COUNCIL OF MEDICAL RESEARCH, NEW DELHI, Published by: Director-General, New Delhi 110 029, www.icmr.nic.in.
– Connolly, Paul (2003) Ethical Principles for Researching Vulnerable Groups, University of Ulster, Commissioned by the Office of the rience in Human Research Ethics. Journal of Academic Ethics, 7(1), 27-31.
Ferguson, K., Masur, S., Olson, L., Ramirez, J., Robyn, First Minister and Deputy First Minister.
– Davey, K. G. (2009). Reflections on My Experience in Human Research Ethics. Journal of Academic Ethics, 7(1), 27-31.
– Ferguson, K., Masur, S., Olson, L., Ramirez, J., Robyn, E., &Schmaling, K. (2007). Enhancing the culture of research ethics on university campuses. Journal of Academic Ethics, 5(2), 189-198.
– Guidelines for Ethical Research in Australian Indigenous Studies, Published by the Australian Institute of Aboriginal and Torres Strait Islander Studies, (2011) www.aiatsis.gov.au
– Hebert, P. C., & Fergusson, D. A. (2010). Are we keeping research participants safe enough? Canadian Medical Association Journal, 182(10), E428.
– Horner, J., & Minifie, F. D. (2011). Research (RCR)–Historical and Ethics I: Responsible Conduct of Research
(RCR)–Historical and Contemporary Issues Pertaining to Human and Animal Experimentation. Journal of Speech, Language, and Hearing Research, 54(1), S303.
– Januszewski, A., Nichols, R., & Yeaman, A. R. J. (2001). Philosophy, methodology, and research ethics Tech Trends, 45(1), 24-27.
– Macfarlane, B., & Saitoh, Y. (2008). Research Ethics in Japanese Higher Education: Faculty Attitudes and Cultural Mediation. Journal of Academic Ethics, 6(3), 181-195.
– Paul, H. (2009). Research ethics review: Do it once and do it well. CMAJ: Canadian Medical Association Journal, 180(6), 597.
.
مطلب مرتبط:
